در پايان نخستين جلسه‌ي دومين دوره‌ي هيأت مديره‌ي كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران، كه روز دوشنبه 19 اسفند ماه سال 1381 و با حضور تمام اعضاء هيأت مديره در محل دبيرخانه‌ي كانون عالي برگزار شده بود، دستور دومين جلسه‌ي هيأت مديره به تصويب رسيد. قرار شد جلسه‌ي بعدي هيأت مديره روز دوشنبه 18 فروردين ماه سال 1382 برگزار شود، و تمام اعضاء مكلف شدند تا پا به پاي فرارسيدن سال نو، و در آغاز فعاليت دومين دوره‌ي هيأت مديره به اين مسأله‌ي كليدي بيانديشند كه : «سياست‌هاي كلي و آتي كانون عالي» چه بايد باشد؟
البته ماده‌ي دوم اساسنامه‌ي كانون عالي كه هدف اين كانون عالي را تعريف كرده، و نيز ماده‌ي هفتم اساسنامه كه وظايف و اختيارات هيأت مديره را در 21 بند برشمرده است، مي‌توانند و بايد چارچوب فعاليت هيأت مديره را تعريف كنند. با اين همه، منتخبان شما در هيأت مديره مي‌بايست به درك نسبتاً يكسان از مبرم‌ترين وظايف كانون عالي در آن مقطع زماني مشخص دست مي‌يافتند و با شناسايي عيني فرصت‌ها و تهديدها، و نيز با شناخت نقاط قوت و ضعف سازماني كانون عالي، راهكارهاي اثربخش و كارآمدي را در پيش مي‌گرفتند. از همين رو، نخستين موضوعي كه در نخستين جلسه‌ي كانون عالي به تصويب رسيد، «بررسي سياست‌هاي كلي و آتي كانون عالي» بود و تأمل در همين پرسش كليدي، سرانجام به تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي منجر شد كه دستاوردهاي آن در ادامه توضيح داده خواهد شد.
مرور صورت‌جلسه‌ي دومين نشست هيأت مديره نشان مي‌دهد كه سيزده موضوع مهم و متنوع در آن جلسه مورد بررسي قرار گرفته است و يكي از آن موضوع‌ها نيز ضرورت تهيه چارت سازماني براي كانون عالي و تدوين برنامه‌ي استراتژيك بوده است. ارايه‌ي اين پيشنهاد به مباحث طولاني، متنوع و دنباله‌دار اعضاء دامن زد و آشكار شد كه تنوع برداشت‌ها از اساسنامه‌ي كانون عالي، به طور طبيعي، تا چه اندازه گسترده است. از همين رو قرار شد تا تمام اعضاء چارت سازماني و برنامه‌هاي پيشنهادي خود را به جلسه‌ي بعدي هيأت مديره ارايه دهد.
به استناد صورت‌جلسات موجود، در سومين جلسه‌ي هيأت مديره كه روز دوشنبه 25 فروردين ماه 1382 برگزار شد، «آرمان» كانون عالي و «رسالت» اين سازمان ملي كارفرمايي، كه هر كدام در سه بند تدوين شده بود، از سوي يكي از اعضاء هيأت مديره تقديم هيأت مديره شد تا به عنوان يك پيش‌نويس اوليه مورد بررسي قرار بگيرد. يكي از موضوعات سومين و چهارمين جلسه‌ي هيأت مديره بررسي و تدوين «آرمان» و «رسالت» كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران بود و بسياري از اعضاء هيأت مديره در اين مورد نظرات خود را مطرح كردند. اما هدف نهايي از تعريف «آرمان» و «رسالت» كانون عالي چه بود؟
اكنون ديگر اكثريت قريب به اتفاق كارفرمايان كشور با مفهوم برنامه‌ي استراتژيك و تفكر استراتژيك آشنا هستند و داشتن تفكر و برنامه‌ي استراتژيك به يكي از الزام‌هاي مديريت هر نوع سازمان بدل شده است. مفاهيم «آرمان» يا «چشم‌انداز» و «رسالت» يا «مأموريت» نيز از جمله مفاهيم كليدي در تفكر و برنامه‌ريزي استراتژيك هستند. در واقع مي‌توان گفت هدف آن روز اعضاء هيأت مديره‌ي كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي بوده است. اما همه مي‌دانيم كه ارزيابي علمي و عيني فرصت‌ها و تهديد‌هاي يك سازمان، و نيز شناسايي نقاط قوت و ضعف سازمان و تدوين برنامه‌ي استراتژيك براي سازمان نيز به يك امر تخصصي بدل شده است.
در پي بحث‌هاي طولاني در مورد همين مسائل بود كه سرانجام در هفتمين جلسه‌ي هيأت مديره كه روز 5 خرداد ماه 1381 برگزار شد، اين تصميم به تصويب رسيد كه نشست مشتركي بين گروهي از كارشناسان تدوين استراتژي و اعضاء هيأت مديره برگزار شود و تعاريف ارايه شده در مورد «آرمان» و «رسالت» كانون عالي مورد كنكاش قرار بگيرد. به اين ترتيب، در كنار فعاليتهاي جاري و وظيفه‌اي اعضاء هيأت مديره، تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي به عنوان يك وظيفه‌ي مستمر و بلند‌مدت مورد توجه تمام اعضاء هيأت مديره قرار گرفت. در نتيجه، و در پي مذاكرات فراوان، هيأت مديره در دوازدهمين نشست خود در سوم شهريور ماه 1381 تصويب كرد تا شركت مهندسي حامي سيستم، كه از شركت‌هاي اقماري يكي از اعضاء كانون عالي، يعني انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌هاي خودرو است و تجربه‌هاي خوبي در امر عارضه‌يابي بنگاه‌هاي صنعتي و مشاركت در امر تدوين استراتژي دارد، به عنوان مشاور كانون عالي در برنامه‌ريزي استراتژيك انتخاب شود. حاصل اين انتخاب استراتژيك، حدود 400 ساعت(عدد تقريبي است) شركت در كارگاه‌هاي تدوين استراتژي بود كه با حضور اكثريت قريب به اتفاق اعضاء هيأت مديره در روزها و ساعت‌هاي متوالي در تهران، بندر انزلي، مازندران و مكان‌هاي ديگر برگزار شد و نتايج اين تلاش‌هاي فكري سند مكتوبي است كه راهكارهاي استراتژيك عمده‌ترين مسائل كارفرمايي كشور را در اختيار تمام علاقمندان مي‌گذارد. مرور صورت‌جلسات بيش از هفتاد نشست دومين هيأت مديره نشان مي‌دهد كه در بيست و پنج جلسه از اين جلسات دست كم يك تصميم در مورد روند و نحوه‌ي تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي اتخاذ شده است. بديهي است كه در مورد هر يك از اين تصميم‌ها مدت‌ها بحث و گفتگو شده است، اما طبيعي است كه در هيچ يك از اين صورت‌جلسات سخني از كيفيت و دستاوردهاي اين فعاليت در ميان نيامده باشد و تصميم‌هاي اتخاذ شده بيشتر جنبه‌ي اجرايي داشته باشند. در نتيجه جا دارد تا با استناد به سند‌هاي ديگر، برخي از جنبه‌هاي تاريخي روند تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي مورد توجه قرار بگيرد تا حركت هيأت مديره‌ي آينده‌ي كانون عالي در چارچوب همين برنامه تداوم يابد و ويژگي تاريخي و تأسف‌بار «موقت» بودن فعاليتهاي ما، از جايي شروع به رنگ باختن كند.
•مأموريت و روش‌هاي تحقق آن
هر چند روش و روند تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي كه با مشاركت تمام اعضاء هيأت مديره محقق شد و به تفاهم و توافق نسبي آنان بر سر مفاهيم كليدي و ايجاد تعهد نسبت به اجراي برنامه منجر شد، ارزشي بيش از متن سند برنامه‌ي استراتژيك دارد، اما رسيدن به چنين دستاوردهايي منحصراً از طريق مشاركت در چنين روندهايي حاصل مي‌شود و از طريق ارايه‌ي گزارش قابل انتقال نخواهد بود. از همين رو، چاره‌اي جز گزارش آنچه كه در قالب كلمات مستند شده باقي نمي‌ماند. يكي از اين متن‌ها «بيانيهي مأموريت» كانون عالي است. اعضاء هيأت مديره براي رسيدن به اين متن، به چهار گروه تقسيم شدند. اعضاء هر گروه بر اساس درك خود «بيانيهي مأموريت» كانون عالي را تدوين كرد. اين بيانيه‌ها ابتدا در گروه‌هاي چهارگانه مورد بررسي قرار گرفت و در مرحله‌ي نهايي و با بررسي بيانيه‌هاي چهارگانه، سرانجام يك «بيانيهي مأموريت» براي كانون عالي تدوين و تصويب شد. به دليل اهميت اين بيانيه متن كامل آن در اينجا نقل مي‌شود:
«كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران مأموريت خود را انسجام بخشيدن به وحدت كارفرمايان در تشكل‌هاي كارفرمايي و برقراري ارتباط بين تشكل‌هاي مختلف و هم جهت كردن آن‌ها با حفظ استقلال هر كدام و هم‌افزايي بين آن‌ها، تعامل با ساير شركاي اجتماعي، مشاركت فعال در ارگان‌ها و سازمان‌هاي داخلي و بين‌المللي و مشاركت در تصميم‌سازي، برنامه‌ريزي و تدوين قوانين و مقررات، دفاع از حقوق كارفرمايان، اثربخشي در توسعه‌ي آينده‌ي كشور و ايجاد فرهنگ كار گروهي مي‌داند».
اهميت بيانيهي مأموريت
«بيانيهي مأموريت» كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران از چند نظر حائز اهميت است. به همين خاطر جا دارد كه در مورد آن كمي تأمل شود.
اولاً، اين بيانيهي چند خطي حاصل ساعت‌ها همفكري و همكاري منتخبان مجمع عمومي كانون عالي است در نتيجه، تبلور ميزان قابل توجهي سرمايه‌ي اجتماعي است كه صرف توليد و تدوين آن شده است.
ثانياً، اين بيانيه مي‌تواند به عنوان سنگ‌بناي فعاليتهاي دوره‌هاي بعدي هيأت مديره‌ي كانون عالي قرار بگيرد. اين پيشنهاد نه به اين معناست كه «بيانيهي مأموريت» كانون عالي متني مقدس و غيرقابل تغيير است. نه. هيأت مديره‌هاي بعدي مي‌توانند و بايد متناسب با دگرگوني‌هاي اجتناب‌ناپذير اجتماعي اين متن را تصحيح و تكميل كنند. اما انتظار مي‌رود كه با دستاوردهاي هيأت مديره‌هاي دوره‌هاي قبلي به مثابه «خانه‌ي كلنگي» برخورد نشود و به جاي تخريب خانه و ازنوسازي آن، به حفظ دستاوردها و ترميم و تكميل آن‌ها پرداخته شود. خودداري از برخورد كلنگي با دستاوردهاي ديگران در تمام عرصه‌هاي مديريتي يكي از نيازهاي فرهنگي امروز ماست و ما كارفرمايان مي‌توانيم و بايد در اين زمينه الگوي ديگر گروه‌هاي اجتماعي باشيم.
ثالثاً، تأمل در بيانيهي مأموريت كانون عالي نشان مي‌دهد، كه اين بيانيه بر اساس و در چارچوب رويكردي دموكراتيك، مترقيانه و غيرانحصارطلبانه تدوين شده است.
در نخستين فراز از «بيانيهي مأموريت» كه به يكي از اصلي‌ترين مأموريت‌هاي كانون عالي، يعني «انسجام و وحدت بخشيدن به كارفرمايان در تشكل‌هاي كارفرمايي» پرداخته، نه فقط از تنوع تشكل‌هاي كارفرمايي استقبال شده، بلكه حفظ استقلال اين تشكل‌ها نيز مورد تأكيد قرار گرفته است.
رابعاً، در اين «بيانيهي مأموريت»، اصلي‌ترين مأموريت‌هاي كانون عالي تا آينده‌اي قابل پيش‌بيني، در قالب كوتاه‌ترين عبارات ممكن بيان شده است.
علاوه بر وحدت بخشيدن بين تشكل‌هاي كارفرمايي و ارتقاء هم‌افزايي بين آن‌ها، تعامل با ساير شركاي اجتماعي، مشاركت فعال در ارگان‌ها و سازمان‌هاي داخلي و بين‌المللي و مشاركت در تصميم‌سازي، برنامه‌ريزي و تدوين قوانين و مقررات، دفاع از حقوق كارفرمايان، اثربخشي در توسعه‌ي آينده‌ي كشور و ايجاد فرهنگ كار گروهي نيز به عنوان مأموريت‌هاي اصلي كانون عالي مطرح شده است. آيا مي‌توان مأموريت ديگري را براي كانون عالي تصور كرد كه در اين بيانيه لحاظ نشده باشد؟ اگر كساني بتوانند چنين مأموريتي را پيشنهاد كنند بايد حتماً از سوي هيأت مديره‌ي دوره‌ي آتي مورد استقبال قرار بگيرد و در متن بيانيه مأموريت گنجانده شود.
نكته‌ي در خور تأمل اين است كه مرور صورت‌جلسات دومين دوره‌ي هيأت مديره‌ي كانون عالي نشان مي‌دهد كه تقريباً تمام فعاليتهاي منتخبان مجمع عمومي در چارچوب مأموريت‌هاي تعريف شده در «بيانيهي مأموريت» قرار مي‌گيرد. در نتيجه، بايسته است كه گزارش فعاليتهاي دومين دوره‌ي هيأت مديره‌ي كانون عالي نيز بر اساس اولويت‌هايي كه در بيانيهي مأموريت اين سازمان ملي كارفرمايي مشخص شده ارايه شود. اما پيش از آن ذكر چند نكته در مورد برنامه‌ي استراتژي كانون عالي ضروري است.
پس از تدوين «بيانيهي مأموريت» كانون عالي اين پرسش كليدي مطرح شد كه كدام دسته از عوامل بيشترين تأثير را در موفقيت كانون عالي در اجراي مأموريت خود خواهند داشت؟ فهرست بلند بالايي از اين عوامل مطرح شد كه پس از ارزيابي اهميت آن‌ها به شيوه‌هاي علمي و عيني، پنج عامل از مهم‌ترين عوامل شناسايي و دسته‌بندي شدند. اين عوامل عبارت بودند از:
- جلب رضايت اعضاء
- تقويت جايگاه كانون عالي در مراكز تصميم‌گيري
- توسعه و تقويت نمايندگي‌ها، ارتباطات داخلي و بين‌المللي
- انجام پژوهش‌هاي مورد نياز كانون عالي
- دفاع از حقوق كارفرمايان
يك بار ديگر در عوامل مؤثر بر موفقيت كانون عالي تأمل كنيم. آيا كانون عالي بدون «جلب رضايت اعضاء» مي‌تواند در انجام مأموريت‌هاي خود موفق شود؟ قطعاً نه. اما كانون عالي چگونه مي‌تواند رضايت اعضاء خود را كسب كند؟ به عبارت ديگر، چه عوارضي مانع از كسب رضايت اعضاء از سوي كانون عالي است؟
گفتني است كه در مرحله‌ي بعدي، عوارض درون‌ْسازماني و برونْسازماني مؤثر بر هر يك از اين عوامل پنجگانه‌ي موفقيت كانون عالي، به تفصيل مورد بررسي قرار گرفت. به عنوان نمونه، تمام عوارض قابل تصور مؤثر بر «جلب رضايت اعضاء» مطرح و به شيوه‌ي عيني و به ترتيب اهميت دسته‌بندي شدند. با ذكر اين عوارض به اين بخش از گزارش خاتمه داده مي‌شود.
اعضاء هيأت مديره پنج عارضه را مهم‌ترين ضعف‌هاي درون‌ْسازماني مؤثر بر «جلب رضايت اعضاء» مورد شناسايي قرار داد كه عبارتند از:
- نداشتن برنامه‌ي اصولي مشخص
- ضعف اطلاعات و اطلاع رساني و روابط عمومي مؤثر
- نداشتن بودجه و امكانات كافي به منظور فعاليت در سطح عالي
- نداشتن شناخت لازم از مشكلات و نيازهاي كارفرمايان به علت تنوع و گستردگي اعضاء در سطح كشور
- عدم ارايه‌ي خدمت مستقيم و توليد كار از سوي كانون عالي به لحاظ ماهيت كانون عالي
اما عوارض برونْسازماني مؤثر بر «جلب رضايت اعضاء» چيست؟ مي‌توان فهرست بلند بالايي از اين عوارض را ذكر كرد كه همه تأثيرگذار هستند. اما هفت عارضه به نظر هيأت مديره مهم‌ترين مشكلات براي جلب رضايت اعضاء محسوب مي‌شدند كه عبارت بودند از:
- مشاركت ندادن كانون عالي در تدوين قوانين
- همسو نبودن تشكل‌هاي كارفرمايي
- عدم شناخت كارفرمايان از قدرت خود
- نهادينه نشدن تعامل با شركاي اجتماعي
- نداشتن ضمانت اجرايي در مورد تصميم‌هاي اتخاذ شده
- دست و پا گير بودن قوانين و مقررات
- تغيير مقررات و قوانين بدون بررسي كامل
مي‌توان گفت كه كم و بيش همين عوارض مانع از اين مي‌شوند كه تشكل‌هاي كارفرمايي عضو كانون عالي نيز، چنانكه مايل هستند، رضايت اعضاء خود را جلب كنند. چه بايد كرد؟
اعضاء هيأت مديره‌ي كانون عالي تمام عوارض عمده‌ي درون و برونْسازماني مؤثر بر عوامل پنجگانه‌ي موفقيت كانون عالي در انجام مأموريتش را شناسايي و دسته‌بندي كردند. نقاط قوت و ضعف كانون عالي، و تهديدها و فرصت‌ها را نيز مورد شناسايي قرار دادند و پس از تعريف چهار پيش‌برنده‌ي استراتژيك، برنامه‌هاي عملياتي براي هر پيش‌برنده را نيز طراحي كردند و براي تحقق اين برنامه‌هاي عملياتي نيز يك كميته‌ي راهبري تشكيل شد.
بند يك صورت‌جلسه‌ي بيست و هفتمين نشست دومين دوره‌ي هيأت مديره‌ي كانون عالي كه روز دوشنبه 16 شهريور ماه سال 1383 در دبيرخانه‌ي كانون عالي برگزار شد حاكي از آن است كه تمام اعضاء هيأت مديره به عنوان اعضاء كميته‌ي راهبري انتخاب شدند اما قرار شد كه هفت نفر از آنان به عنوان اعضاء موظف كميته‌ي راهبري، پيش از تشكيل جلسات هيأت مديره، در جلسات «كميته‌ي راهبري» شركت كنند و براي عملياتي شدن برنامه‌ي استراتژيك بكوشند.
به اين ترتيب مي‌توان گفت يكي از فعاليتهاي ماندگار دومين دوره‌ي هيأت مديره‌ي كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران، كه تقريباً از آغاز فعاليت هيأت مديره شروع شد و تا انتها ادامه يافت، روند تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي بوده است. اين روند از يك سو، تحت تأثير فعاليتهاي جاري و وظيفه‌اي هيأت مديره قرار گرفته است و از سوي ديگر، بر فعاليت هيأت مديره تأثير گذاشته است. مي‌توان گفت كه تعامل اين دو روند، به تعميق هر دو روند مدد رسانده است.
اعضاء دومين دوره‌ي هيأت مديره‌ي كانون عالي بر اين عقيده‌اند كه اگر تجربه‌ي تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران در قالب يك گزارش جامع تحليلي و كاربردي انتشار يابد و در اختيار تمام تشكل‌هاي كارفرمايي عضو قرار گيرد، مي‌تواند به انتقال اين تجربه‌ي ارزشمند مدد برساند و سبب ارتقاء فعاليتهاي مديريتي تشكل‌هاي كارفرمايي شود.
خاطر نشان مي‌شود گزارش اجمالي اين تجربه در نخستين شماره‌ي «پيام كارفرمايان»، نشريه‌ي داخلي كانون عالي انجمن‌هاي صنفي كارفرمايي ايران، كه تير ماه 1384 منتشر شد، انتشار يافته است. همچنين، دكتر مصطفي جعفري، يكي از مشاوران تدوين برنامه‌ي استراتژيك كانون عالي، گزارش ديگري از اين تجربه را در همايش «نقش تشكل‌هاي غيردولتي كارفرمايان در توسعه‌ي پايدار»، كه به همت كانون عالي و با همكاري سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور روز چهارشنبه 26 اسفند ماه 1383 در سالن كنفرانس مجتمع فرهنگي ورزشي وزارت كار و امور اجتماعي برگزار شد، ارايه داد. لوح فشرده‌ي اين همايش به تمام تشكل‌هاي عضو كانون عالي تقديم شده و از طريق دبيرخانه‌ي كانون عالي در اختيار علاقمندان قرار خواهد گرفت.