قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني
هرچند پارلمان انگلستان در قرن دوازدهم ميلادي شكل گرفت اما تا قرن‌ها بعد فقط سالي يكبار تشكيل مي‌شد تا ميزان خراج را تعيين كند. در اين دوران، حتي سخنگوي پارلمان جرأت نداشت پيام‌‌هاي ناخوشايند مجلس را به گوش پادشاه برساند، چرا كه جانش به راستي در خطر قرار مي‌گرفت.
با توجه به چنين سابقه‌اي است كه هنوز هم وقتي سخنگوي مجلس عوام انتخاب مي‌شود، او را كشان كشان تا كرسي رياست به دوش مي‌كشند. به نوشته‌ي وب سايت پارلمان انگلستان سابقه اين رسم به دوران اوليه پارلمان برمي‌گردد كه هيچ كس از ترس پادشاه جرأت نداشت نقش سخنگويي را مجلس را بر عهده بگيرد.
در قرن شانزدهم ميلادي بود كه بازتاب تضادهاي اجتماعي در مجلس عوام بالا گرفت و ضرورت تدوين قواعدي براي اداره مجلس بيشتر احساس شد و به اين ترتيب، در سال 1581 قاعده «در هر زمان فقط يك موضوع» به عنوان نخستين قاعده قانون پارلمان به رسميت شناخته شد. با اين همه، اين وظيفه سخنگوي مجلس بود كه پس از استماع نظرات موافق و مخالف، جمعبندي مذاكرات را در قالب پيشنهادي صورتبندي كرده و براي تصويب از طريق اجماعي عمومي تقديم صحن كند.
تا وقتي موضوع‌ها ساده و محدود بودند و زمان كافي براي مذاكرات در اختيار بود، روش اوليه براي اداره جلسه بر اساس قاعده «در هر زمان يك موضوع» كفايت مي‌كرد. اما با پيچيده‌تر شدن مناسبات اجتماعي و تنوع مسائل و تكثر موضوع‌هاي مورد بحث، پراكتيس پارلماني نيز پيچيده‌تر شد و بعضي از كاركردهاي پارلماني در موقعيت‌هاي مشابه، آنقدر تكرار مي‌شد كه ضرورت خلق مفاهيمي براي شناخت آن كاركردها احساس شد و در اين مرحله از تاريخ تكامل قانون پارلمان بود كه مفهوم «پيشنهادهاي پارلماني» ساخته شد.
روند ساخت پيشنهادهاي پارلماني
يكي از نخستين پيشنهادهاي پارلماني كه در جريان عمل ساخته شد، پيشنهاد «تفكيك موضوع» بود. صفحه 169 كتاب «قانون پارلمان» به نقل از ژورنال مجلس عوام مي‌نويسد: «اگر موضوع مورد بحث از بيش از يك بخش تشكيل شود، و به نظر برسد كه اعضاء موافق يك بخش هستند، و نه بخش ديگر، مي‌توان پيشنهاد داد كه همان موضوع به دو يا چند موضوع تقسيم شود: مثل 2 دسامبر 1640 كه بحث در خصوص انتخاب دو شواليه به دو موضوع قسمت شد».
نيز مي‌توان تصور كرد كه وقتي سخنگوي مجلس جمعبندي مذاكره در خصوص يك موضوع را براي اخذ رأي به صحن ارايه مي‌داده است، بعضي از اعضاء تمايل داشته‌اند كه برخي از عبارت متن پيشنهاد را كم يا زياد كنند. در اين صورت، و با تكرار اين كاركرد پارلماني، مفهوم «پيشنهاد اصلاح» مطرح شده است و به همين ترتيب، با پيچيده‌تر شدن پراكتيس پارلماني، تعداد هرچه بيشتري پيشنهاد پارلماني ساخته و پرداخته شد و برخي از آن‌ها، مثل «كفايت مذاكره» و «تشكيك آراء»، از زمان انقلاب مشروطه به ادبيات پارلماني ما نيز راه يافت. در حال حاضر، ويرايش دهم كتاب «دستورنامه رابرت»، كه معروف‌ترين و جامع‌ترين مرجع پارلماني در سراسر جهان است و – با احتساب زبان فارسي – به سي و يك زبان ترجمه شده است، 86 پيشنهاد پارلماني را فهرست كرده است.
نظام رتبه‌بندي پيشنهادها
با توجه به توضيح‌هاي اجمالي ارايه شده مي‌توان دريافت كه اصلي‌ترين ابزار مفهومي در پراكتيس پارلماني – يعني در روند اخذ تصميم گروهي دموكراتيك – پيشنهادها هستند. هر عضوي فقط از طريق به كار بردن پيشنهادهاي پارلماني كه هر كدام، كاركرد دقيق و مشخصي دارد، مي‌تواند مقصود خود را در هر مجمع تصميم‌گيري بيان كند. پيشنهادهاي پارلماني در واقع كليدي‌ترين مفاهيمي هستند كه زبان مشتركي را در اختيار بازيگران بازي دموكراسي قرار مي‌دهند تا بتوانند با يكديگر سخن بگويند. با اين همه، شناخت هر پيشنهاد پارلماني مستلزم آن است كه، دست كم هشت خصوصيت استاندارد هر پيشنهاد شناخته شود. يكي از اين خصوصيات، اولويت يا رتبه‌بندي مجموعه‌ي پيشنهادهاي پارلماني نسبت به يكديگر است.
فرض كنيد يك پيشنهاد «اصلي»- كه يك موضوع جديد را در برابر مجمع قرار مي‌دهد- در دست بررسي باشد. در اين موقع، يك پيشنهاد اصلاح براي افزودن يا خط زدن عباراتي از متن پيشنهاد اصلي در دست بررسي در دستور خواهد بود. يعني، مي‌توان براي رعايت اصل «در هر زمان فقط يك موضوع»، پيشنهاد اصلي را موقتاً كنار گذاشت و پيشنهاد اصلاح را مورد بحث قرار داد و بعد از تعيين تكليف پيشنهاد اصلاح، دوباره به سراغ پيشنهاد اصلي رفت. با توجه به مثال فوق مي‌توان گفت: وقتي رابطه دو پيشنهاد پارلماني الف و ب، از نظر كاركرد، به گونه‌اي باشد كه وقتي الف در دست بررسي است، بشود پيشنهاد ب را مطرح كرد و الف را موقتاً كنار گذاشت، گفته مي‌شود كه پيشنهاد ب از پيشنهاد الف اولويت بيشتري دارد و از آن جلو مي‌افتد و، برعكس، پيشنهاد الف از پيشنهاد ب اولويت كمتر‌ي دارد و از آن عقب مي‌افتد.
همانطور كه گفته شد، در حال حاضر پراكتيس پارلماني با استفاده از 86 پيشنهاد پارلماني صورت مي‌پذيرد و اين پيشنهادها نسبت به هم داراي اولويت‌هاي مشخصي هستند كه در كل، «نظام رتبه‌بندي» پيشنهادهاي پارلماني را تشكيل مي‌دهند. و هر عضوي در مجمع براي رعايت قاعده‌ي «در هر زمان فقط يك موضوع»، بايد با اين خصوصيت پيشنهادهاي پارلماني آشنا باشد و منظور خود را با استفاده به موقع از يك پيشنهاد مناسب و مجاز بيان كند. در غير اين صورت، پيشنهادش خارج از دستور خواهد بود و حق طرح آن را نخواهد داشت.
ساير خصوصيات توصيفي پيشنهادها
هر پيشنهاد پارلماني مشخص، كاربرد مشخصي دارد. همچنين، براي رعايت قاعده «در هر زمان فقط يك موضوع»، هر پيشنهادي را نمي‌توان در هر زماني مطرح كرد. برخي از پيشنهادهاي پارلماني قابل مذاكره هستند و برخي نيستند. برخي قابل اصلاح هستند و برخي نيستند. برخي با اكثريت آراء به تصويب مي‌رسند و برخي با دو سوم آراء . . .
بله. قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني آنقدر پيچيده هستند كه – به عنوان يك شاهد- در اداره پتنت (حق امتياز) ايالات متحد آمريكا ده‌ها دستگاه اختراعي به ثبت رسيده است تا اين قواعد را به ساده‌ترين و سريع‌ترين شكل ممكن به ياد كاربران بياورد. باشد كه اين اشارات اجمالي بتواند مهم و جدي بودن مسأله را نشان دهد.