قسمت هشتم از كتاب «نظامنامهي انجمن» [1]، كه قواعد ناظر بر ادارهي انواع مجامع تصميمگيري دموكراتيك را گردآوري و تشريح كرده، به پيشنهادهاي ضمني پرداخته است. پيشنهادهاي ضمني كه يازده نوع هستند، به طرق مختلف، و البته به طور ضمني، با موضوع و پيشنهاد در دست بررسي در يك مجمع ارتباط دارند.
«بررسي بند بند» عنوان يكي ازهمين پيشنهادهاي ضمني است كه در قسمت بيست و هشتم كتاب «نظامنامهي انجمن» بررسي شده است. ترجمهي اين قسمت از كتاب در ادامه تقديم ميشود.
خاطر نشان ميكند در عرف پارلماني كه طي چندن قرن در پارلمان انگلستان ورز آمده و بعدها در ايالات متحدهي آمريكا مكتوب شده، مجموعهي پيشنهادهاي قابل طرح در يك مجمع تصميمگيري، از نظر صوري دسته بندي شده و روابط آنها با يكديگر استخراج و وضعيت آنها در كل و نسبت به يكديگر رتبهبندي شده است. در نتيجه، در جريان مذاكره در يك مجمع تصميمگيري، حاضران بايد در هر لحظه بدانند كه كدام پيشنهاد، بر اساس اين نظام رده بندي، در دستور است و كدام پيشنهاد خارج از دستور. درك اين قواعد آن اندازه پيچيده هست كه براي آموزش آنها دست كم هفت اختراع آموزشي در ادارهي پتنت آمريكا به ثبت رسيده است. همين قواعد نسبتاً پيچيده، مبناي تشريفاتي را شكل ميدهند كه حقانيت يك تصميم جمعي را – از نظر حقوقي – تضمين ميكند، چرا كه اعضاء يك مجمع دموكراتيك با قيام و قعود خود، عملاً مشغول انعقاد قراردادهاي حقوقياي گروهي هستند كه بدون اين تشريفات وجود خارجي نخواهند يافت. با اين اميد كه تكرار مكرر اين نكات سبب شود تا فعالان انجمني به اهميت عرف پارلماني در شكل گيري دموكراسي پي ببرند، ترجمهي تشريح يكي از پيشنهادهاي ضمني را با هم ميخوانيم:
§ 28 – بررسي بند بند
بررسي يك گزارش يا يك پيشنهاد طولاني شامل مجموعهاي از قطعنامهها، بندها، مواد، يا بخشهايي كه موضوعهاي آنها به طور كامل جدا از هم نباشند، بدون پيشنهاد تفكيك موضوع، ميتواند با مذاكره در مورد قسمتهاي مختلف و اصلاح جداگانهي آنها آغاز شود. اگر رئيس جلسه نخواهد با تمايل خودش چنين ترتيبي را ادامه ندهد و مجمع بخواهد كه چنين كند، اين رويه با تصويب پيشنهاد بررسي بند بند طبق نظامنامه خواهد شد. چند پيشنهاد اصلي مجزا در مورد موضوعهاي متفاوت نميتوانند به صورت بند بند مورد بررسي قرار بگيرند اگر يك عضو منفرد با اين كار مخالفت كند (بنگريد به خصوصيت استاندارد شماره 8 در زير).
خصوصيات توصيفي استاندارد
پيشنهاد ضمني بررسي بند بند:
1. از پيشنهاد اصلي و از پيشنهاد فرعي تعويق دائم جلو ميافتد. اگر در مورد اصلاحيه به كار رود، از آن اصلاحيه نيز جلو ميافتد؛ اما هنگامي كه يك اصلاحيه به يك پيشنهاد اصلي در دست بررسي باشد، در مورد آن پيشنهاد اصلي به كار نميرود. از تمام پيشنهادهاي فرعي به جز تعويق دائم، اصلاح، و كميت مذاكرات؛ از تمام پيشنهادهاي فوريتي؛ و از تمام پيشنهادي ضمني كه كاربرد داشته باشند، عقب ميافتد.
2. ميتواند در مورد پيشنهادهاي اصلي و اصلاحيههايي با چنان وزن و ساختاري به كار رود كه اين روش متناسب با آنها باشد. هيچ پيشنهاد فرعي به جز اصلاح و (با نيت متوقف ساختن اصلاح آن) كفايت مذاكره نميتواند به تنهايي در مورد آن كاربرد داشته باشد؛ اما هنگامي كه در دست بررسي باشد، پيشنهاد اصلي ميتواند ارجاع شود، به تعويق بيافتد، يا رويميزگذاري شود، و اين پيشنهاد نيز همراه با پيشنهاد اصلي همان مسير را طي ميكند.
3. وقتي كس ديگري نوبت گرفته باشد خارج از نظامنامه است.
4. بايد حمايت شود.
5. غيرقابلمذاكره است.
6. قابل اصلاح است.
7. به اكثريت آراء نياز دارد.
8.. نميتواند تجديدنظر شود. اگر تصميمگيري شده باشد كه موضوع تفكيكپذير به صورت بند بند مورد بررسي قرار بگيرد، حتي اگر يك عضو درخواست تفكيك موضوع كرده بوده باشد، طرح پيشنهاد يا درخواست تفكيك موضوع بسيار دير شده است.
قواعد و توضيحهاي بيشتر
تأثير بررسي بند بند. تأثير بررسي يك سند به صورت بند بند يا پشت سر هم چنين است: اگر عضوي حقوق خود براي مذاكره در مورد يك قسمت را تحت قواعد معمولي مورد استفاده قرار دهد، هر وقت مذاكره و اصلاح در مورد قسمت بعدي شروع شود، حق او براي مذاكره دوباره آغاز ميشود؛ هيچ رأيي براي تصويب گرفته نميشود تا فرصت براي تكميل تمام قسمتها با اصلاحيه فراهم شده باشد. تمام زيرقسمتهاي مجموعهها تا رأيگيري نهايي مفتوح باقي ميمانند تا از امكان پيچيدگيهاي ناشي از اصلاح بندهاي قبلي كه بعد از اصلاح بندهاي بعدي ضرورت مييابند – به ويژه در مورد آئيننامهها – اجتناب شود.
مواردي كه در آنها رئيس اين روش را به كار ميگيرد. در جريان تصويب يك مجموعه آئيننامه يا مواد يك برنامه، بررسي بند بند يك رويهي معمولي و معقول است، كه به عنوان يك امر بديهي به كار گرفته ميشود مگر آنكه مجمع طور ديگري مقرر كند. رئيس به ابتكار خودش ميتواند اين رويه را در مورد مطلب طولاني مقتضي اين روش به كار بگيرد، مگر آنكه فكر كند مجمع تمايل دارد در مورد موضوع به عنوان يك كل عمل نمايد؛ يا روش بررسي توسط توافق عمومي تعيين شود. اگر رئيس اين نكته را فراموش كند، يك عضو ميتواند پيشنهاد بدهد «كه قطعنامه به صورت بند بند بررسي شود».
پيشنهاد بررسي به صورت كل. اگر رئيس پيشنهاد بررسي بند بند را مطرح كند و يك عضو احساس كند كه با بررسي كلي موضوع در وقت صرفهجويي خواهد شد، ميتوان پيشنهاد دهد «كه به صورت كل بررسي شود». همان قواعد ناظر بر پيشنهاد بررسي بند بند در مورد اين پيشنهاد نيز حاكم است.
رويهي بررسي بند بند. رويهي بررسي بند بند از اين قرار است: عضوي كه پيشنهاد تصويب يك سند را مطرح كرده، منشي، يا مقام رياست (هر طور كه رئيس تصميم بگيرد) نخستين زيرقسمت را قرائت ميكند، و توسط طرفدارش توضيح داده ميشود. سپس رئيس ميپرسد: «يا بحث بيشتر يا اصلاحيهاي در مورد اين بند (يا اين «بخش» و غيره) وجود دارد؟». وقتي بحث يا اصلاحيهي ديگري در مورد بند اول نباشد، بند بعدي مورد بررسي قرار ميگيرد.
اصلاحيهها به ترتيبي كه مطرح شوند به رأي گذاشته ميشوند، اما در آن زمان در مورد هيچ يك از بندهاي اصلاح شده كاري (به عنوان تصويب يا رد نهايي) صورت نميگيرد. پس از بررسي تمام قسمتها، رئيس كل سند را در معرض اصلاح قرار ميدهد. در اين زمان قسمتهاي اضافي ميتواند گنجانده شود،يا قسمتهايي ميتواننند حذف شوند، يا هر قسمت ميتواند باز هم مورد اصلاح قرار بگيرد. نيازي به اصلاح شمارههاي مواد، بخشها و زيربخشها نيست. اين وظيفهي منشي است كه تمام آنها را اگر لازم شد اصلاح كند (بنگريد ص. 579 تا 580).
اگر سند مقدمهاي داشته باشد، قبل از رأيگيري نهايي به همان روش مورد بررسي قرار ميگيرد. سپس كل سند به رأي گذاشته ميشود. اگر پيش از بررسي مقدمه، پيشنهاد كفايت مذاكره طبق نظامنامه باشد، در مورد مقدمه به كار نميرود مگر آنكه تصريح شده باشد.
كاربرد پيشنهادهاي فرعي براي كل مطلب در جريان بررسي بند بند. در جريان بررسي بندهاي جداگانه، هر پيشنهادي مبني بر تعويق دائم، ارجاع، يا رويميزگذاري فقط در مورد تمام قسمتها يا كل مطلب ميتواند به كار رود. اگر يك پيشنهاد تعويق دائم تحت اين شرايط مطرح شود، از سوي رئيس قرائت ميشود، اما مورد مذاكره و اخذرأي قرار نميگيرد تا مرحلهي بررسي بند بند كامل شده و كل سند در معرض اصلاح گذاشته شده باشد. اين قاعده نتيجهي دو خصوصيت پيشنهاد تعويق دائم است – كه اصلاحيهها از آن جلو ميافتد، و اينكه وقتي در دست بررسي باشد، كل پيشنهاد اصلي براي مذاكره مفتوح است. از سوي ديگر، پيشنهادهاي ارجاع، تعويق (محدود)، يا رويميزگذاري به محض مطرح شدن مورد بررسي قرار ميگيرند، و اگر تصويب شوند، كل پيشنهاد را فوراً تحت تأثير قرار ميدهند. اگر يا وقتي پيشنهاد اصلي بعداً دوباره در برابر مجمع قرار بگيرد، بررسي بند بند از نقطهاي كه قطع شده بود از سرگرفته ميشود. كفايت مذاكره و كميت مذاكره ميتوانند در مورد اصلاحيهها و يا كل سند، اما نه در مورد بندهاي جداگانه، به كار روند.