بخش اصلي و مهم عرف پارلماني، كه در ايران ناشناخته مانده، به قواعد ناظر بر مجموعه‌ي پيشنهادهايي مربوط مي‌شود كه در هر مجع تصميم‌گيري مي‌توانند مطرح شوند. حدود نيمي از حجم كتاب «رابرت روولز آو اوردرز»، كه با عنوان موقت «نظامنامهي انجمن» به فارسي ترجمه شده، به توصيف انواع پيشنهادها و قواعد مربوط به آن‌ها پرداخته است. بخشي از آن قواعد، به صورت بسيار خلاصه در جدولي در قسمت پاياني كتاب ارايه شده است. برگردان فارسي اين جدول در ادامه به علاقمندان به فعاليت‌هاي انجمني تقديم مي‌شود. اما پيش از آن تذكر چند نكته، به ويژه براي كساني كه براي نخستين بار با مفهوم «عرف پارلماني» مواجه مي‌شوند ضروري است.
اول اينكه پيشنهادهاي پارلماني، به اعتبار كاركردي كه در تصميم‌گيري گروهي دارند، با يكديگر داراي روابط و نسبي هستند كه از منطق دروني آن‌ها استخراچ مي‌شود. درست همانطور كه قاعده‌ي «يك به علاوه يك مساوي است با دو» يك قادعده استنتاجي است، قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني نيز، به صورت دلبخواهي و گزافي به آن‌ها تحميل نشده، بلكه از منطق دروني خود آن‌ها ناشي و استخراج شده است.
دوم اينكه كاركرد پيشنهادها نيز از طريق آزمون و خطا و طي چندين قرن و در پارلمان انگلستان و در جهت تسهيل اجراي چند اصل در روند تصميم‌گيري گروهي شكل گرفته‌اند و از آسمان وحي نشده‌اند يا فرد خاصي آن‌ها را ننوشته است.
مهم‌ترين اين اصول عبارتند از:
الف، در هر مجمع تصميم‌گيري نظر و عقيده‌ي تمام افراد حاضر در مجمع داراي اعتبار و ارزش يكسان است.
ب. در مواجه با مسائل و مشكلات گوناگوني كه يك گروه، سازمان يا يك جامعه با آن‌ها مواجه مي‌شود، آن راه‌حلي بايد به اجرا درآيد كه بيش از نصف اعضاء حاضر در مجمع تصميم گيري آن گروه، سازمان و جامعه با آن موافق باشند.
پ. در جريان مذاكره براي رسيدن به نظري كه اكثريت با آن موافق باشند، حقوق تك تك افراد، حقوق اكثريت، اقليت، غائبان، و حقوق تمام اين گروه‌ها با هم، بايد به شكل منصفانه رعايت شود.
همانطور كه گفته شد، قواعد ناظر بر رويه‌هاي پارلماني در جريان آزمون و خطا و براي تحقق اصول فوق در طول تاريخ پارلمان انگلستان، و بدون هيچ برنامه‌ي از پيش طراحي شده‌ي قبلي، شكل گرفت، و همانطور كه قواعد يك زبان را ملت ديگري كه با آن زبان تكلم نمي‌كند اما ناگزير مي‌شود كه آن زبان را بياموزد استخراج و مدون مي‌كند، قواعد عرف پارلماني را نيز نه انگليسي‌ها، كه آن را عرفاً بلد بودند، بلكه آمريكايي‌ها براي نخستين بار استخراج و به صورت مكتوب منتشر كردند.
نخستين كسي كه اين قواعد را به صورت يك كتاب منتشر كرد يك سرهنگ ارتش ايالات متحد آمريكا به نام هنري مارتين رابرت بود كه در جريان اداره‌ي مجمع عمومي كليسا متوجه شد كه لازم است براي افرادي با فرهنگ‌ها و تجربه‌هاي مختلف كه با عرف پارلماني انگليس آشنايي ندارند، قواعد عرف پارلماني را گردآوري و مكتوب و منتشر كند. نخستين ويرايش كتاب او در سال 1876 و با عنوان «رابرت رولز آو اوردر» منتشر شد و در سال 2000 ويرايش دهم آن كتاب در 800 صفحه منتشر شد و ، هرچند كتاب‌هاي مشابهي كه قواعد عرف پارلماني را گردآوري و منتشر كرده‌اند بسيار فراوانند، اما اين كتاب، جامع‌ترين و كامل‌ترين كتاب نظامنامهي انجمن است و بسياري از انجمن‌ها اين كتاب را به عنوان مرجع پارلماني خود به تصويب مي‌رسانند و از تصويب آنواع آئين‌نامه‌هاي غير استاندارد راحت مي‌شوند.
همانطور كه گفته شد، پيچيده‌ترين بخش عرف پارلماني قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني هستند، به نحوي كه در اداره‌ي پتنت ايالات متحد آمريكا دست كم هفت دستگاه آموزشي براي آمورش قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني به ثبت رسيده است. مجموعه‌ي اين قواعد، روند تصميم‌گيري گروهي دموكراتيك را به يك بازي تبديل مي‌كند كه اگر قواعد آن رعايت نشود، ديگر بازي نيست بلكه هرج و مرج است و آن گروه يا آن ملت براي حل مشكلات ناشي از ناتواني در مديريت اختلاف‌ها – كه وجودشان لازم و طبيعي است – هميشه با هم دعوا خواهند كرد و به حكم نهايي يك قدرت غيردموكراتيك و خارج از بازي نيازمند باقي خواهند ماند.
با اين توضيح‌هاي اجمالي مي‌توان اميدوار بود كه خوانندگان به اهميت اين قواعد به عنوان قواعد بازي دموكراسي پي ببرند و دريابند كه بدون آموختن اين قواعد، تحقق دموكراسي ممكن نخواهد شد.
در ادامه، برگردان فارسي جدول قواعد مربوط به پيشنهادها تقديم مي‌شود و در انتها، چند نكته‌ي مهم در مورد اين جدول يادآوري خواهد شد:
| پيشنهاد | طبقه | در دستور است وقتي ديگري نوبت دارد | بايد حمايت شود؟ | مذاكره | اصلاح | رأي لازم براي تصويب | قابل تجديد نظر |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. پيشنهاد يا مسأله‌ي اصلي (10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت، جز آنطور كه در صفحه‌ي 99 – 98 توضيح داده شده | بله |
| 2. تعويق، مورد معمولي در انجمن‌ها (21) | فوريتي | نه | بله | نه | نه | اكثريت | نه |
| 3. تعويق به زمان آينده، يه به پيش از زماني كه قبلاً تعيين شده، يا وقتي كه مجمع منحل خواهد بود (8، 10، 21) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | نه |
| 4. تصويب، پذيرش، يا موافقت با يك گزارش (10، 51) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | نه |
| 5.تصويب آئين‌نامه‌ها يا اساسنامه، در ابتداء تأسيس يك انجمن (10، 54، 56) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | فقط رأي منفي |
| 6. تصويب اصلاح آئين‌نامه‌ها يا اساسنامه (57، 56، 10 | اصلي/ضمني | نه | بله | بله | بله | آنطور كه آئين‌نامه‌ها مقرر كرده‌اند (در نبود چنين مقرراتي، مثل خط رديف زير) | فقط رأي منفي |
| 7. تصويب نظامنامهي خاص (10، 2) | اصلي | نه | بله | بله | بله | (الف): اخطار قبلي و دو-سوم آراء، يا (ب): اكثريت كل اعضاء سازمان | فقط رأي منفي |
| 8. تصويب مقررات اجرايي اصلي(10، 2) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 9. تصويب مقررات پارلماني در كنوانسيون‌ها (59، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | دو-سوم | فقط رأي منفي |
| 10. تصويب آجندا يا برنامه 59، 41، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | فقط رأي منفي |
| 11. اصلح يك پيشنهاد در دست بررسي (12) | فرعي | نه | بله | اگر پيشنهادي كه قرار است اصلاح شود قابل‌مذاكره باشد | بله | اكثريت | بله |
| 12. اصلاح يك اصلاحيه‌ي يك پيشنهاد در دست بررسي (12) | فرعي | نه | بله | اگر پيشنهادي كه قرار است اصلاح شود قابل‌مذاكره باشد | نه | اكثريت | بله |
| 13. اصلاح يك مصوبه، حالت كلي، شامل قواعد جاري اوليه (59، 39) | اصلي/ضمني | نه | بله | بله | بله | (الف): اكثريت با اخطار قبلي، يا (ب): دو-سوم، (پ): اكثريت كل اعضاء | فقط رأي منفي |
| 14. اصلاح مقررات پارلماني در يك كنوانسيون، وقتي در دست بررسي نيستند (59، 35) | اصلي/ضمني | نه | بله | بله | بله | دو-سوم، يا اكثريت تمام كساني كه حق رأي در كنوانسيون دارند كه ثبتت نام كرده‌اند | فقط رأي منفي |
| 15. اصلاح آجندا يا برنامه‌ي مصوب يا با ارجاع به اقلامي كه هنوز نرسيده‌اند (59، 41، 35) | اصلي/ضمني | نه | بله | بله | بله | مانند رديف بالا، گرچه اغلب با اجماعي آراء بعد از توصيه‌ي كميته‌ي برنامه | فقط رأي منفي |
| 16. اصلاح آئين‌نامه‌ها و اساسنامه، وقتي در دست بررسي نباشند (35، 57) | اصلي/ضمني | نه | بله | بله | بله | آنطور كه آئين‌نامه‌ها و اساسنامه مقرر كرده باشند. (در نبود چنين مقرراتي، طرق قاعده‌ي رديف 17 زير) | فقط رأي منفي |
| 17. اصلاح نظامنامهي خاص، كه در دست بررسي نباشد (35، 2) | اصلي/ضمني | نه | بله | بله | بله | (الف): اخطار قبلي با دو سوم آراء، يا (ب): اكثريت كل اعضاء | فقط رأي منفي |
| 18. فرجام، مورد عمومي (24) | ضمني | بله، وقتي از حكم فرجام‌خواهي شده باشد | بله | بله، طبق قاعده‌ي بيان شده در صلحه 50 – 249 | نه | اكثريت منفي لازم است تا تصميم رئيس را برگرداند | بله |
| 19. فرجام، در ارتباط با بي‌نزاكتي يا نقض قواعد سخن‌گفتن، يا نسبت به اولويت كار، يا وقتي يك پيشنهاد غيرقابل‌مذاكره در دست بررسي باشد. (24) | ضمني | بله، وقتي از حكم فرجام‌خواهي شده باشد | بله | نه | نه | اكثريت منفي لازم است تا تصميم رئيس را برگرداند | بله |
| 20. رأي‌گيري با برگه، در مورد مسأله‌اي كه در دست بررسي است (35، 30) | ضمني | نه | بله | نه | بله | اكثريت | بله |
| 21. خالي‌گذاري، با خط زدگي (12) | ضمني | نه | بله | نه | نه | اكثريت | نه |
| 22. خالي‌گذاري، با پيشنهادهايي براي پركردن (12) | – | وقتي ررئيس پرسيد مي‌تواند مطرح شود | نه | بله | نه | اكثريت | بله |
| 23. تغيير يا انحراف از برنامه يا آجنداي مصوب يك كنوانسيون، بي‌درنگ دست گرفتن موضوعي خارچ از ترتيب مناسب آن (35، 25) | تضميني | نه | بله | نه | نه | دو-سوم، يا اكثريت تمام كساني كه در كنوانسيون حق رأي دارند و ثبت نام كرده‌اند | نه |
| 24. ارجاع يك مسأله‌ي در دست بررسي به كميته (13) | فرعي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | اگر كميته بررسي مسأله را شروع نكرده باشد |
| 25. ارجاع مسأله‌اي به كميته كه در دست بررسي نباشد (13، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | اگر كميته بررسي مسأله را شروع نكرده باشد |
| 26. بررسي غيررسمي (52، 13) | فرعي | نه | بله | بله | نه | اكثريت | فقط رأي منفي |
| 27. بررسي بند بند يا به ترتيب (28) | ضمني | نه | بله | نه | بله | اكثريت | نه |
| 28. اعطاء اجازه‌ي ادامه‌ي صحبت بعد از بي‌نزاكتي (61، 23) | ضمني | نه | بله، در قالب يك پيشنهاد | نه | نه | اكثريت | بله |
| 29. ختم فوري مذاكره و اصلاح | (بنگريد به پيشنهاد كفايت مذاكره در شماره 65) | ||||||
| 30. كميت مذاكره، در مورد يك موضوع در دست بررسي (15) | ضمني | نه | بله | نه | بله | دو-سوم | بله، اما اگر رأي مثبت باشد(؟؟) |
| 31. كميت مذاكره، در مورد مدت يك نشست (15، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | دو-سوم | بله |
| 32. خلغ يد از كميته (36) | اصلاح مصوبه | نه | بله | بله، مذاكره مي‌تواند در مورد مسأله‌ي در دست كميته باشد | بله | (الف): اكثريت با اطلاع قبلي، (ب): دو-سوم، يا (پ): اكثريت كل اعضاء | فقط منفي |
| 33. خلغ يد از كميته، وقتي موفق به ارايه ي گزارش در زمان تعيين شده نشود، يا وقتي مجمع در حال بررسي گزارش محدود كميته باشد (36) | ضمني | نه | بله | بله، مذاكره مي‌تواند در مورد مسأله‌ي در دست كميته باشد | بله | اكثريت | فقط رأي منفي |
| 34. تشكيك آراء(درخواست تأييد نتيجه‌ي يك رأي‌گيري كه شمارش نشده) (29) | ضمني | بله | نه | نه | نه | درخواست يك عضو منفرد تشكيك را الزامي مي‌سازد | نه |
| 35. صدور دستور شمارش آراء هنگام تشكيلك آراء اگر اين كار را نكند (45، 30، 29، 4) | ضمني | بله | بله | نه | بله | اكثريت | نه |
| 36. تفكيك موضوع (27) | ضمني | نه | بله | نه | بله | اكثريت | نه |
| 37. درخواست رأي‌گيري جداگانه در مورد يك قطعنامه‌اي كه از يك مجموعه قطعنامه در مورد مسائل مختلف است كه طي يك پيشنهاد واحد مطرح شده‌اند (27، 10) | ضمني | بله | نه | نه | نه | درخواست يك عضو منفرد رأي‌گيري جداگانه‌ي خاص را الزامي مي‌سازد | نه |
| 38. معذوريت از مسؤليت (32) | ضمني | بله | بله، اگر پيشنهاد از سوي عضوي كه معذوريت دارد مطرح شود، نه، اگر از سوي عضو ديگر مطرح شود | بله | بله | اكثريت | فقط رأي منفي |
| 39. تعيين زمان اجرا (67، 12، 10) | اصلي/ضمني | نه | بله | نه | نه | كثريت | نه |
| 40. تمديد زمان براي بررسي يك مسأله‌ي در دست بررسي، يا تمديد زمان تا ختم جلسه يا تا تنفس (18) | ضمني | بله، وقتي درخواست اجراي برنامه‌ي روزانه مطرح شود | بله | نه | نه | دو-سوم | نه |
| 41. تعويق موقت، وقتي كه هنگام بررسي يك موضوع پيشنهاد شود (22) | فوريتي | نه | بله | نه | بله | اكثريت | بله |
| 42. تعويق موقت، وقتي كه هنگام پيشنهاد موضوعي در دست بررسي نباشد (22، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 43. اخطار اطلاعاتي(33) | ضمني | بله | نه | نه | نه | بدون رأي‌گيري | نه |
| 44. رويميزگذاري (12) | فرعي | نه | بله | نه | نه | اكثريت | فقط رأي منفي |
| 45. تصويب صورتجلسه (وقتي از طريق پيشنهاد انجام شود) (48، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 46. تصحيح صورتجلسه پيش از تصويب (وقتي از طريق پيشنهاد انجام شود) (28، 12) | فرعي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 47. تصحيح صورتجلسه بعد از تصويب | بنگريد به تصويب مصوبه رديف شماره 13 | ||||||
| 48. توزيع صورتجلسه همراه با قرائت آن (48) | ضمني | نه | بله | نه | نه | اكثريت | نه |
| 49. معرفي نامزدها (46) | – | نه | نه | بله | نه | اكثريت براي انتخاب مگر آنكه آئين‌نامه طور ديگري مقرر كرده باشد | انتخابات بعد از آنكه شخص منتخب از انتخاب خود با خبر شد و رد نكرد، نمي‌تواند تجديد نظر شود |
| 50. ختم معرفي نامزدها (31) | ضمني | نه | بله | نه | بله | دو-سوم | نه |
| 51. بازگشايي معرفي نامزدها (31) | ضمني | نه | بله | نه | بله | اككريت | فقط رأي منفي |
| 52. پيشنهادهاي مرتبط با معرفي نامزدها وقتي انتخابات در دست اجرا باشد (به استثناء پيشنهادهاي ختم معرفي نامزده و بازگشانيي معرفي نامزدها) (31) | ضمني | نه | بله | نه | بله | اثكريت | بله |
| 53. پيشنهادهاي مرتبط با معرفي نامزدها هنگامي كه انتخابات در جريان نباشد(46، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 54. مخالفت با بررسي يك مسأله (26) | ضمني | وقتي به كس ديگري نوبت داده شده باشد، تا وقتي كه مذاكره شروع شده باشد يا پيشنهادهاي فرعي از سوي رئيس قرائت شده باشد | نه | نه | نه | دو-سوم عليه بررسي مخالفت را تأييد مي‌كند | رأي منفي (تأييد كننده‌ي مخالفت) فقط |
| 55. تدوين نظامنامهي خاص وقتي مسأله‌اي در دست بررسي نباشد (بنگريد به رديف شماره‌ي 63)(41، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | دو-سوم | بله |
| 56. فراخوان به برنامه‌ي روزانه (18) | فوريتي | بله | نه | نه | نه | بايد طبق خواست يك عضو اجراي شود مگر آنكه با دو-سوم آراء كنار گذاشته شود (بنگريد به صفحه 215) | نه |
| 57. ادامه‌ي برنامه‌ي روزانه (18) | فوريتي | بله | نه | نه | نه | دو-سوم آراء منفي لازم است تا از اجراي برنامه‌ي روزانه امتناع شود | نه |
| 58. ترتيبات روزانه، وقتي در دست اجراست (41، 18، 10) | اصلي | – | – | بله | بله | اكثريت، به استثناء توضيح صفحههاي 99-98) | بله |
| 59. اخطار آئين‌نامه‌اي (23) | ضمني | بله | نه | نه (اما رئيس مي‌تواتد اجازه‌ي ارايه‌ي توضيح كامل را بدهد و مي‌تواند مسأله را تقديم مجمع كند، كه در اين حالت مانند مورد فرجام در رديف شماره 18 عمل خواهد شد) | نه | رئيس در مورد آن حكم مي‌دهد (مگر آنكه او مسأله را براي داوري اكثريت مجمع تقديم كند) | نه |
| 60. تحقيق پارلماني (33) | ضمني | بله | نه | نه | نه | در باره‌ي آن رأي‌گيري نمي‌شود، بلكه رئيس به آن پاسخ خواهد داد | – |
| 61. تعويق دائم (11) | فرعي | نه | بله | بله، مذاكره مي‌تواند در مورد موضوع اصلي باشد | نه | اكثريت | فقط رأي منفي |
| 62. تعويق موقت، يا مشخص، در مورد موضوع در دست بررسي (14) | ضمني | نه | بله | بله | بله | اكثريت، مگر آنكه به يك نظامنامهي خاص تبديل شود | بله |
| 63. تعويق يك مسأله‌ي در دست بررسي به يك زمان مشخص و تبديل آن به نظامنامهي خاص (به رديف شماره 55 بنگريد) (14) | ضمني | نه | بله | بله | بله | دو-سوم | بله |
| 64. تعويق به برنامه يا اقدامي كه پيشتر برنامه‌ريزي شده باشد (35) | اصلي ضمني/اصلاح مصوبه | نه | بله | بله | بله | (الف): اكثريت با اطلاع قبلي، (ب):دو-سوم آراء، يا (پ): اكثريت كل اعضاء | فقط رأي منفي |
| 65. كفايت مذاكره (براي ختم فوري مذاكره و ارايه‌ي پيشنهادهاي فرعي به جز پيشنهاد روي‌ميزگزاري) (16) | 66. شرط (57، 12، 10) | نه | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 67. درخواست فوريتي، هنگامي كه پيشنهادهاي معمولي مانند يك پيشنهاد اصلي طبق نظام‌نامه نباشد (19) | فوريتي | بله، اما اگر صحبتش را شروع كرده باشد نبايد آن را قطع كرد، مگر به ضرورت | نه، اما اگر درخواست فوريتي به اين وسيله در شكل يك پيشنهاد مطرح شود بايد حمايت شود | نه | نه | در مورد پذيرفتني بودن آن رئيس حكم مي‌كند | نه |
| 68. تقاضاي فوريتي (الف) كه هنگام بررسي يك پيشنهاد اصلي مطرح شود، و (ب) هر وقت مطرح شود(صرف نظ از اينكه چگونه مطرح شود) (19، 10) | اصلي | وقتي يك پيشنهاد اصلي در دست بررسي باشد طبق معمول بيد نوبت گرفته شود | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 69. تصويب، يا تأييد (10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت، جز آنطور كه در صفحههاي 98 تا 99 گفته شده | بله |
| 70.اعطاء مجوز قرائت نوشته (33) | ضمني | اگر با اجماعي آراأ اعطاء نشود، مي‌تواند از سوي كسي كه تقاضا دارد پيشنهاد شود يا از سوي فرد ديگري كه نوبت گرفته باشد طرح شود | بله، اگر از سوي كسي مطرح شود كه متقاضي است، نه، اگر از سوي فرد ديگري مطرح شود | نه | نه | اكثريت | بله |
| 71. تتنفس، اگر هنگام بررسي يك مسأله مطرح شود (20) | اصلي | نه | بله | نه | بله | اكثريت | نه |
| 72. تنفس، اگر هنگامي كه هيچ مسأله‌اي در دست بررسي نباشد مطرح شود (20، 10 | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | نه |
| 73. تجديد بررسي (37) | اصاح مصوبه | وقتي كسي نوبت گرفته باشد اما نه پس از آنكه سخن آغاز كرده باشد | بله | اگر پيشنهد مورد تجديد بررسي قابل مذاكره باشد، در اين حالت مذاكره به آن پيشنهاد ورود مي‌كند | نه | اكثريت | نه |
| 74. تجديد بررسي، در يك كميته (37) | اصلاح مصوبه | نمي‌تواند سخن كسي را قطع كند | نه | مانند مورد رديف 73 قبل | نه | دو-سوم، اما اكثريت اگر هرعضو كميته كه در جهت برنده رأي داد حاضر باشد يا با خبر شده باشد | نه |
| 75. طرح پيشنهاد تجديد بررسي (37) | – | نه | نه | – | – | – | – |
| 76. لغو و حذف از صورتجلسه (35) | اصلي/اصلاح مصوبه | نه | بله | بله | بله | اكثريت كل اعضاء | فقط رأي منفي |
| 77. لغو، يا ابطال (35) | اصلي/اصلاح مصوبه | نه | بله | بله | بله | (الف) اكثريت با اطلاع قبلي، يا (ب)دو-سوم، يا (پ)اكثريت كل اعضاء | فقط رأي منفي |
| 78. ارجاع | بنگريد به ارجاع در رديف‌هاي 24 و 25) | | |||||
| 79. جايگزين‌سازي | (بنگري به اصلاح يك پيشنهاد در دست بررسي/، رديف شماره 11) | ||||||
| 80. تعليق قواعد (آنگونه كه در مورد قواعد نظام‌نامه كاربرد دارد) (25) | ضمني | نه | بله | نه | نه | دو-سوم، جز وقتي قاعده از اقليتي كم‌تر از يك سوم حمايت كند (بنگريد به صفحه‌ي 253) | نه |
| 81. تعليق قواعد جاري اصلي، يا قواعد جاري در يك كنوانسيون (59، 25) | ضمني | نه | بله | نه | نه | اكثريت | نه |
| 82. روي‌ميز‌برداري (34) | اصلاح مصوبه | نه | بله | نه | نه | اكثريت | نه |
| 83. بررسي يك مسأله خارج از دستور | بنگريد به تعليق قواعد(آنطور كه در مورد لغو قواعد نظام‌نامه كاربرد دار، ريدف شماره 80 و رديف شماره 23) | ||||||
| 84. پيشنهاهاي مرتبط با رأي‌گيري، اگر هنگام بررسي يك موضوع مطرح شوند (30) | ضمني | نه | بله | نه | بله | اكثريت، جز دو-سوم براي ختم رأي‌گيري | ختم رأي‌گيري، نه؛ بازگشايي مجدد رأي‌گيري، فقط رأي منفي؛ بقيه، بله |
| 85.پيشنهاداي مرتبط با رأي‌گيري، اگر هنگامي كه مسأله‌اي در دست بررسي نيست مطرح شوند (64، 45، 30، 10) | اصلي | نه | بله | بله | بله | اكثريت | بله |
| 86. اعطاء مجوز بازپس‌گيري پيشنهاد به ارايه‌دهنده‌ي آن، پس از آنكه پيشنهاد از سوي رئيس قرائت شده باشد(33) | ضمني | اگر با اجماعي آراء اعطاء نشود، مي‌تواند از سوي فرد متقاضي مطرح شود، يا از سوي كسي ديگر وقتي كه متقاضي نوبت داشته باشد | بله، وقتي از سوي متقاضي مطرح شود، نه، اگر از سوي عضو ديگر مطرح شود | نه | نه | اكثريت | براي بازپس‌گيري، فقط رأي منفي، براي تعديل پيشنهاد، بله |
چند نكته در مورد جدول بالا
1. نام پيشنهادها در در ستون اول در متن انگليسي به صورت الفبائي رديف شده است. بديهي است بعد از ترجمه، آن ترتيب به هم مي‌خورد ولي در جدول فوق همان ترتيب حفظ شده و پيشنهادها، در فارسي، به صورت الفبائي تنظيم نشده‌اند. جلوي نام هر پيشنهاد و داخل پرانتز و با اعداد پررنگ، شماره‌ي فصل‌هايي كه اين پيشنهادها در آن‌ها مورد بررسي قرار گرفته ذكر شده است.
2. همانطور كه ملاحظه مي‌كنيد، در جدول فوق 86 رديف وجود دارد اما بايد توجه كرد كه تعداد پيشنهادهاي پارلماني كم‌تر از اين رقم هستند، اما بعضي از آن‌ها در موقعيت‌هاي متفاوت كاربردهاي متفاوت مي‌يابند و در جدول بالا براي اين كاربردهاي متفاوت يك پيشنهاد نيز يك رديف منظور شده است.
3. در برابر نام هر پيشنهاد، هفت خصوصيت توصيفي استاندارد هر پيشنهاد، هر كدام در يك ستون تشريح شده است. در متن كناب در مورد هريك از اين خصوصيات به تفصيل توضيح داده شده است. بديهي است بدون مطالعه‌ي آن مطالب درك كامل اين جدول مقدور نخواهد بود. از همين رو به صورت بسيار اجمالي در مورد هر خصوصيت توضح مختصري ارايه مي‌شود:
- ستون دوم: در اين ستون، طبقه‌‌اي كه پيشنهاد به آن تعلق دارد مشخص شده است. توجه داشته باشيد كه مجموعه‌ي پيشنهادهاي پارلماني در 5 طبقه دسته بندي شده اند:
- 1. پيشنهاد اصلي، پيشنهادي است كه مجمع تصميم‌گيري را در براي يك اقدام قرار مي‌دهد و تمم پيشنهادهاي ديگر براي بررسي همين پيشنهاد اصلي به وجود آمده‌اند. بعضي از پيشنهادي اصلي، مانند پيشنهاد «از روي ميزبرداري يك پيشنهاد اصلي» (كه قبلاً«رويميزگذاري» شده است)، يك پيشنهاد اصلي اوليه نيستند. به اين‌ها «پيشنهادهاي اصلي ضمني» گفته مي‌شود.
- 2. پييشنهادهاي فرعي، پيشنهادهايي هستند كه براي رسيدگي به پيشنهاد اصلي كاربرد دارند. مانند پيشنهاد «اصلاح».
- 3. پيشنهادهاي ضمني، پيشنهادهايي هستند كه به صورت ضمني و غيرمستقيم به پيشنهاد اصلي ارتباط مي‌يابند. مانند پيشنهاد «مخالفت با بررسي يك مسأله».
- 4. پيشنهادهاي فوريتي، پيشنهادهايي هستند كه به هيچ وجه با پيشنهاد اصلي ارتباطي ندارند اما تا تكيف آن‌ها مشخص نشوود نمي‌توان به مذاكره ادامه داد.
- 5. و گروه آخر، پيشنهادهايي كه يك مصوبه‌ي قبلي را بار ديگر در برابر مجمع قرار مي‌دهد.
- ستون سوم: در اين ستون به اين پرسش پاسخ داده شده است كه آيا، اگر كس ديگري در حال صحبت در مجمع باشد، مي‌توان اين پيشنهد را مطرح كرد يا نه؟ در توضيح بيشتر بايد گفته شود، براي طرح بعضي از پيشنهادها لازم است صحبت سخنران را قطع كرد. اما براي طرح بسياري از پيشنهاد بايد صبر كرد تا صحبت سخنران تمام شود.
- ستون چهارم: هيچ پيشنهادي در مجمع مورد بررسي قرار نمي‌گيرد مگر آنكه دست كم يك نفر از اعضاء مجمع با طرح آن پيشنهاد در مجمع (و نه لزوماً با خود آن پيشنهاد) موافق باشد. با اين همه، برخي از پيشنهادها به خاطر ماهيت كاركردي كه دارند نيازي به حمايت نخواهند داشت. در اين ستون اين خصوصيت پيشنهادها مشخص شده است.
- ستون پنجم: برخي از پيشنهادها قابل‌مذاكره‌اند، اما برخي ديگر، به عنوان نمونه، پيشنهاد كفايت مذكره، قابل مذاكره نيستند.
- ستون ششم: برخي از پيشنهاد قابل اصلاح هستند، اما برخي غيرقابل اصلاح‌اند.
- ستون هفتم: در اين ستون، آراء مورد نياز براي تصويب هر پيشنهاد مشخص شده است. گفتني است كه بيشتر پيشنهادهاي پارلماني با اكثريت (بيش از نصف آراء) مجمعي كه به صورت قانوني فراخون شده و به نصاب رسيده باشد، به تصويب مي‌رسند. اما برخي با دو -سوم آراء و برخي نيز با اكثريت كل اعضاء سازمان به تصويب مي‌رسند.
- ستون هشتم: در اين ستون مشخص مي‌شود كه آيا نتيجه‌ي رأي‌گيري در مورد يك پيشنهاد را مي‌توان مورد تجديد نظر قرار داد يا نه.
4. در مورد ترجمه‌ي عنوان اين پيشنهادها به فارسي قابل ذكر است كه در ادبيات پارلماني ايران براي بسياري از مفاهيم موجود در ادبيات پارلماني دموكراسي‌هاي دنيا، معادلي موجود نيست و بايد معادل سازي كرد. معادل‌هاي پيشنهادي مترجم نهايي نيستند و در جريان به كارگيري آن‌ها در مجامع تصميم‌گيري است كه مي‌توان گفت سليقه‌ي عمومي مردم از كدام يك از معادل‌ها استقال خواهد كرد.
5. نكته‌ي ديگراينكه، در جدول فوق اولويت پيشنهادها نسبت به يكديگر رده بندي نشده است. گفتني است كه هر پيشنهاد به خاطر كاركردي كه در تصميم‌گيري گروهي ايفاء مي‌كند نسبت به بعضي از پيشنهادها جلو مي‌افتد اما از بعضي پيشنهادها عقب خواهد افتاد. دانستن قواعد ناظر بر اولويت‌هاي پيشنهادها نسبت به يكديگر نيز در بازي موكراسي كاملاً ضروري است. چون هرگاه يك پيشنهاد را خارج از موقعيت مناسب آن مطرح كنيد، اقدامي «خارج از دستور» انجام داده‌ايد كه يك خطاي پارلماني محسوب مي‌شود.
6. و آخرين نكته به همين اصطلاح «خارج از دستور» برمي‌گردد. «دستور» معادل بسيار مناسبي براي «اوردر» است. در انگليسي «آوت آو اوردر» – out of order – نيز دقيقاً به معناي «خارج از دستور» است. اما در عين حال، order در انگليسي به معناي نظم و نظام نيز هست. بنا بر اين، «خارج از دستور» به معناي خارج از نظام پارلماني نيز معنا مي‌دهد. در نتيجه طرح يك پيشنهاد نامنساب نيز «خارج از دستور» تلقي مي‌شود و خطاست. در حاليكه در ادبيات پارلماني ايران، «دستور» بيشتر به معناي آجندا يا برنامه‌ي روزانه‌ي مجمع است و «خارج از دستور»، به اقدامي خاصي كه خارج از برنامه‌ي روانه‌ي مجمع انجام شود مي‌گويند.