بخشي از چهل و سومين قسمت كتاب «نظام نامهي انجمن» به تشريح «آداب مذاكره» پرداخته است. برگردان فارسي اين بخش از كتاب در ادامه تقديم علاقمندان ميشود.
براي آن گروه از اعضاء «شبكه اطلاع رساني كارفرمايان ايران» (شاكا) كه براي نخستين بار اين ايميلها را دريافت ميكنند تذكر اين نكته ضروري است كه «نظام نامهي انجمن» عنوان موقت ترجمهي فارسي كتابي است كه مجموعهي قواعد حاكم بر مجامع تصميمگيري دموكراتيك را گردآوري و منتشر كرده است. اين قواعد كه به عنوان «عرف پارلماني» يا «قانون عام» شناخته ميشوند، و ريشه در دولت شهرهاي يونان باستان دارند، و از طريق امپراتوري روم به لندن منقل شدهاند، در طول تاريخ پارلمان انگلستان، از طريق آزمون خطا تكميل و ساخته و پرداخته شدند، اما در ايالات متحد آمريكا بود كه براي نخستين بار در قالب كتابهاي متعدد گردآوري و منتشر شدند. يكي از اين كتابها را ، كه چاپ اول آن در 1876 در آمريكا منتشر شد، فردي به نام هنري مارتين رابرت منتشر كرد و نام كتاب خود را «قواعد نظام رابرت»Robert’s Rules of Order گذاشت. ويرايش دهم همين كتاب كه در سال 2000 و در 800 صفحه منتشر شده، به فارسي ترجمه ميشود.
گفتني است، آنچه كه معمولاً در ايران به عنوان «اساسنامه» يا حتي «قانون اساسي» شناخته ميشود، فقط آن بخش از قواعد يك سازمان هستند كه خصوصيات منحصر به فرد همان سازمان را مشخص و متمايز ميسازند، در حاليكه «رويهي پارلماني» يا «قانون عام»، قانون مادر محسوب ميشود كه در اين كتاب معرفي شده است.
علاقمنان براي مطالعهي بخشهايي از اين كتاب كه تا كنون به فارسي ترجمه شده است ميتوانند به بخش عرف پارلماني سايت «مؤسسه اخلاق پزشكي ايرانيان» يا به بخش عرف پارلماني همين شبكه مراجعه كنند. متن كاغذي اين كتاب نيز به زودي در ايران منتشر خواهد شد. براي كسب اطلاعات بيشتر در اين زمينه ميتوانيد به اينجا پيام پست كنيد. اما «آداب مذاكره»:
رعايت سنتها و رسمهاي زير از سوي سخنرانان و ديگر اعضاء در مجمع به انجام مذاكره به شكل آرام و منظم كمك ميكند. بندهايي كه زير عنوان الگوي رسميت در صفحههاي 21 تا 24 آمده، بايد در ارتباط با اين موضوع مطالعه شوند.
محدود ساختن تذكرات به مزاياي مسألهي در دست بررسي. تذكرات عضو در مذاكره بايد با مسألهي مورد بررسي در مجمع همخوان باشد – يعني، نظرات او بايد توضيح دهد كه چرا پيشنهاد در دست بررسي بايد به تصويب برسد (نيز بنگريد به اصول حاكم بر مذاكرهپذيري پيشنهادها، ص.86-384).
اجتناب از حمله به انگيزههاي عضو. وقتي مسألهاي در دست بررسي است، يك عضو ميتواند ماهيت يا تبعات احتمالي پيشنهاد را به شدت محكوم كند، اما بايد از مسائل شخصي اجتناب ورزد، و تحت هيچ شرايطي نميتواند به انگيزههاي عضو ديگر حمله كند و آنها را زير سؤال ببرد. اقدام، و نه عضو، موضوع مذاكره است. اگر عضوي با اظهارنظر ديگري در ارتباط با موضوعي كه هردو شاهد آن بودهاند موافق نبود، نميتواند در جريان مذاكره بگويد كه اظهارنظر ديگر «دروغ است». بلكه بايد بگويد، «فكر ميكنم شواهد قوي وجود داشته باشد كه آن عضو اشتباه ميكند». هر لحظه رئيس جلسه كلماتي مانند «فريب»، «دروغگو» يا «دروغ» را شنيد كه در جريان مذاكره در مورد كسي گفته ميشود، بايد بيدرنگ اقدام كند و با قاطعيت موضوع را تصحيح كرده و از تكرار آن جلوگيري كند (بنگريد 61).
دادن تمام تذكرات از طريق رئيس. اعضاء مجمع نميتوانند به طور مستقيم يكديگر را مخاطب قرار دهند، بلكه بايد تمام تذكرات را از طريق رئيس بدهند. اگر، عضوي بخواهد از عضو ديگري كه در جريان مذاكره در حال صحبت است، چيزي بپرسد – كه شخص سخنران ميتواند به انتخاب خودش اجازه بدهد يا ندهد، اما اگر بدهد از وقت خودش كسر ميشود – عضو علاقمند به پرسش بايد برخيزد و – آنطور كه در زير عنوان اخطار اطلاعاتي (ص. 83-282) توصيف شد – رئيس را مخاطب قرار دهد.
اجتناب از صدا زدن نام اعضاء. تا آنجا كه ممكن است بايد از صدا زدن نام افراد در مذاكره اجتناب شود. بهتر است عضو را به روشهاي ديگري، مثل «عضوي كه آخر از همه صحبت كرد»، يا، «نمايندهي محلهي ماسون»، توصيف كرد. مقامات انجمن هميشه بايد با عنوان رسمي مورد اشاره قرار بگيرند. با اين همه، درجريان مذاكره لازم نيست كسي در اشاره به خودش با استفاده از عباراتي مانند «اين عضو» به عنوان سوم شخص نام ببرد. انتظار ميرود و مطلوب است كه مذاكرهي يك عضو جانبدارانه باشد، و اول شخص كاملاً پذيرفتني است.
اجتناب از بدگويي در مورد اقدام قبلي نه فعلي. در جريان مذاكره، يك عضو نميتواند در بارهي هيچ يك از اقدامات قبلي انجمن كه در دست بررسي نيست بدگويي كند، مگر آنكه پيشنهاد تجديدنظر، ابطال يا اصلاح آن اقدام در دست بررسي باشد، يا اينكه بخواهد تذكرات خودش را با طرح اخطار قبلي در مورد يكي از اين پيشنهادها خاتمه دهد.
اجتناب از سخن مخالف عليه پيشنهاد خود. در جريان مذاكره، ارايه دهندهي يك پيشنهاد، گرچه ميتواند عليه پيشنهاد خود رأي بدهد، اما اجازه ندارد عليه پيشنهاد خودش سخن بگويد. اصلاً لازم نيست حرفي بزند، اما اگر لازم شد حرفي بنزد، مجبور است موضع موافق بگيرد. اگر در جريان بررسي پيشنهاد عقيدهاش را عوض كرد، عملاً ميتواند با تقاضاي اجازه براي پسگيري پيشنهاد (نيز بنگريد به ص. 87-286) نظرش را به مجمع اعلام كند.
اجتناب از گزارشها، نقلقولها و از اين قبيل، فقط بدون مخالفت يا با اجازه. اگر عضوي مخالف باشد، يك عضو حق ندارد، بدون اجازهي مجمع، از روي نوشته يا كتاب به عنوان بخشي از نطق خود قرائت كند يا از منشي بخواهد آن را بخواند. معمولاً به اعضاء اجازه داده ميشود تا خلاصههاي چاپي، كوتاه، و مناسب را، مادام كه از اين امتياز سوء استفاده نشود، قرائت كنند.
نشستن هنگام سخن رئيس. اگر در هر زمان مقام رياست برخيزد تا حكمي صادر كند، اطلاعاتي بدهد، يا تحت حقوق ويژهاش سخن ديگري بگويد، هر عضوي كه در حال حرف زدن باشد، بايد بنشيند (يا اگر با فاصله از صندلي نزد ميكروفون ايستاده به آرامي به عقب بگردد) تا مقام رياست صحبتش را تمام كند. ان وقت عضو ميتواند سخنش را از سر بگيرد، مگر انكه به خاطر اقدام انظباطي حقش منتفي شود. (مسائل انظباطي ناشي از بينظمي در مذاكره از سوي اعضاء در 61 بررسي شده است).
اجتناب از مزاحمت براي مجمع. در جريان مذاكره، در جريان تذكر مقام رياست به مجمع، و در جريان اخذ رأي، هيچ عضوي نبايد اجازه يابد با پچپچ، با قدم زدن در صحن، يا به هر شكل ديگر براي مجمع مزاحمت ايجاد كند. كلمات كليدي در اينجا مزاحمت براي مجمع هستند. اين قاعده به اين معنا نيست كه اعضاء هرگز نبايد پچپچ كنند يا در جريان مشاورههاي مجمع از اينجا به آنجاي صحن قدم نزنند. در نشستهاي بزرگ اعمال اين قاعده غيرممكن است. با اين همه، مقام رياست بايد توجه داشته باشد كه چنين اقداماتي مزاحم نشست نشوند يا جلوي انجام كارها را نگيرند.